چند روایت‌ رنگی از تمامیت‌خواهی آمریکایی

به گزارش خبرنگار فرهنگی خبرگزاری تسنیم، برای ما ایرانیان کلمه امپریالیسم به راحتی برابر است با دولت ایالات متحده آمریکا و این تداعی ناشی از رفتار تمامیت‌طلب این دولت نسبت به ایران از کودتای 28 مرداد تا به امروز بوده است. مسائلی که اوباما در سخنرانی چند روز پیش خودش هم به بعضی از آن‌ها اعتراف و بابت آن‌ها از ملت ایران عذرخواهی کرد. اما امپریالیسم تنها برای ایرانیان چنین نتایجی ندارد؛ بلکه دامنه آن وسیع‌تر و جهانی‌تر است. به خاورمیانه یا چین و روسیه ختم نمی‌شود. از شرق دور تا غرب دور، برابری کلمه امپریالیسم با رفتار تمامیت‌خواه آمریکا یک همگرایی جهانی را پشت سر خود دارد.

هنرمند دربرخورد با چنین موقعیتی در دو وضعیت قرار می‌گیرد:

1- هنرمند دولتی

2- هنرمند آزاد و متعهد

هنرمندان دولتی بواسطه شکل رابطه کشور درگیر با امپریالیسم آمریکایی، دست به خلق اثر می‌زند و بیش از آنکه اندیشه شخص هنرمند در اثر جاری باشد، ایدئولوژی دولت حاکم بر اثر مشهود است. این دست آثار بدان سبب که نشانگان بصریشان مختص به زمان و تفکر آن دوره است در آینده مخاطب خود را از دست داده و از خاطره‌ها پاک می‌شوند. اگر دولتی ضد امپریالیستی باشد، هنرمند همراه آن به یک نوعی برجسته می‌شود، اگر دولتی همسو با آمریکایی‌ها بشود، هنرمند همراهش به نوعی دیگر دیده شده و برای مدتی دیگر بر سر زبان‌ها می‌افتد.

در مقابل هنرمندی که با آزادی عمل و اندیشه دست به خلق اثر هنری زده، تصویری ماناتر به جای می‌گذارد. رفتار تمامیت‌خواه دولت آمریکا نسبت به کشورهای مختلف و حتی نسبت به اندیشه‌های فعال در سطح ایالات متحده و نادیده‌گیری شخص مردم آمریکا، از دید هنرمند آزاد دور نمانده و نمی‌ماند.

در این گزارش شما با شش اثر هنری از شش هنرمند متفاوت مواجه خواهید شد که هر یک به نحوی و به سبکی هنری دست به خلق اندیشه زده است. اندیشه مشترک تمام این آثار امپریالیسم آمریکایی است که در دو مفهوم پول و قدرت خلاصه می‌شوند. زبان مشترک تصویری این آثار، گواه بر این است که هنرمندان برخلاف تکثر زبانی موجود در کره خاکی، به وحدت زبان مجهز هستند.

1- آرزو دارم...

اثری گرافیکی که توسط فرد ناشناسی در 1971 علیه جنگ ویتنام طراحی شد و توسط «Committee to Unsell the War» منتشر گشت. تصویری واقعی از ساموئل ویلسون یا عمو سام، تاجر نیویورکی و تامین کننده مالی ارتش آمریکا در 1812 علیه انگلستان، که این بار نه در قالب همیشگیش؛ بلکه در حالت مستاصل و فروریخته به نمایش درآمده است. دیگر از آن شعار همیشگی خبری نیست: I Want You. پیرمرد در هم ریخته با حروف درشتی که جمله I Want Out را تشکیل داده است، چیزی بهتر از حالش را آرزو می‌کند. عموسام دیگر نه آن ثروتمند بشاش، ککه اکنون دریوزه‌ای است که دستش را به طلب کمک دراز کرده است. نکته قابل توجه تصویر لباس عمو سام درمانده است که انیوفورم مخصوص نیروهای جنوبی در جنگ‌های انفصال را بر تن دارد و به نحوی تداعی‌گر تفکر جمهوری‌خواهان است که در ایام جنگ ویتنام حامی اصلی این تجاوز نظامی بودند.

2- درسی برای توسعه طلبان

کاریکاتوری مشهور از ویکتور گیلیام (1858-1920) نقاش نیویورکی که در سال 1899 در نشریه Judge منتشر شد. گیلیام در این کاریکاتور سیر تاریخی آمریکا از استقلالش در 1783 - که به شکل استعاری آن را شبیه طفلی فاقد هر گونه توانایی ترسیم کرده است - تا زمان ترسیم اثر در 1899 در قالب عمو سامی فربه و دارای نیروی دریایی به نمایش گذاشته است. کاریکاتور یک اثر اینفوگرافیک است که در پی هر تجسمی از آمریکا، چکیده‌ای از ما وقع ماجرا نیز نقل شده است. برای مثال در تصویر نهایی، دلیل تجسم عموسام در این قالب تجاوز دریایی آمریکا به فلیپین، پورتوریکو و کوباست که آمریکا را در زمره استعمارگران قرار داد.

کاریکاتور گیلیام واقعیت‌های زیادی از شکل‌گیری ایالات متحده را در قالب کنایه و استعاره به تصویر کشیده است. در انتهای کاریکاتور - سمت راست - تعدادی دست به سمت عمو سام دراز کرده‌اند که با عبارت «همه ملت‌ها نگرانند رابطه‌اشن با عمو سام دوستانه باشد.» از آغاز بسط قدرت آمریکا در آن دوران خبر می‌دهد.

3- سارا پالین

زینا ساندرز، هنرمند و نویسنده نیویورکی و متولد 1953 که به شکل وسیعی آثار خود را حول هنر سیاسی (Political Art) دنبال کرده است. تصاویر ساندرز به شدت نمادپردازانه است و البته این نمادپردازی چندان پیچیده نیست؛ بلکه بیشتر بار کنایی دارد. تابلوی «سارا پالین» در واقع به شخصیت واقعی اشاره دارد، فرماندار کنونی آلاسکا که زمانی در کمپین انتخاباتی مک‌کین، نامزد پست معاونت ریاست جمهوری  بود و حواشی بسیار پیرامون زندگی شخصی و عقایدش وجود داشت. در این تصویر پالین در فضایی برفی - آلاسکا - هواپیمایش را روی برف انبوه فرود آورده است، مجسمه آزادی را در آغوش گرفته است. مجسمه مملو از خون است و تفنگی میان پالین و مجسمه می‌باشد. دستان پالین خونین است و ژستی همچون شکارچیان به خود گرفته است. دو دست پالین به گونه‌های اشعه‌های مجسمه آزادی را در چنگ گرفته که گویا او با قربانی و شکار خود عکس یادگاری گرفته است. مشعل مجسمه نیز روی زمین افتاده است و خبری از شعله‌اش نیست که استعاره از مرگ دارد. 

نکته قابل توجه لباس پالین است. پوشش پالین متشکل از لباسی نظامی و شکاری است که مستقیماً بر عقاید سیاسی و جنگ‌طلبانه او دلالت می‌کند. خشونت گرافیکی موجود در تصویر و تبدیل شدن به عنصر شخصیت‌پردازی پالین به نگاه متعصبانه و تفکر مذهبی او دارد. او حامی اعدام، اسراییل و حمله بوش به عراق بود.

4- بوش/اوباما

اثری گرافیکی از لئون کوهن (1954 – 2013) کارتونیست ضدجنگ انگلیسی که در آن ماهیت یکسان بوش و اوباما را به تصویر کشیده است. این اثر گرافیکی از دو بخش تشکیل شده است. در بخش بالایی اسکلتی که نماد مرگ است - و البته نماد امپریالیسم بواسطه عنوانی که بر لباس دارد - در حال برداشتن ماسک جورج بوش پسر است و اصطلاحاً مشغول Face Off است. در تصویر پایینی همان اسکلت در حال به سر کردن ماسک اوباماست و Face On می‌کند. کلیت اثر این واقعیت را تداعی می‌بخشد که تغییرات در ساختار حکومتی آمریکا تغییر در باطن و ماهیت آن ندارد. اسکلت نیز کنایه‌ای بر تصور آمریکایی از مرگ است که همواره بدین صورت به تصویر کشیده می‌شود و اکنون آمریکا در نقش دروگر مرگ ظاهر شده است.

5- دوستی آمریکایی

در اوج جنگ سرد، هنر کمونیستی به سمت پورپاگاندا یا تبلیغ ایدئولوژی سوق پیدا کرد. از همین رو بهترین عنصر برای مقابله آمریکا بود که به عنوان طرف دوم جنگ سرد شناخته می‌شد. هنر ایدئولوژی‌زده بلوک شرق پس از سقوط شوروی از درجه اهمیت خود ساقط شد؛ لذا بودند آثار هنری که فراتر از تصاویر تبلیغاتی حزب کمونیسم به شمار آیند. «دوستی آمریکایی» اثری از ونیامین ام بریسکین (1906- 1982) «Veniamin M. Briskin» هنرمند اوکراینی است.

در این تصویر دو مرد یکدیگر را در آغوش کشیده‌اند. مرد قد بلند در قامت عمو سام نماد آمریکاست که با سکه‌ای قصد اغوای طرف دیگرش را دارد و در ازای سکه سندی از جیب مرد می‌رباید با این عنوان «استقلال ملی». در مقابل مرد انگلیسی را داریم که تصویری کنایی از چرچیل است و البته مست که با دیدن سکه طلایی عنان از کف داده است.

6- امپریالیسم ایالات متحده

کارلوس لاتوف کارتونیست شناخته شده برزیلی است که همواره موضع محکمی نسبت به آمریکا و در شکل قابل توجهی نسبت به جنایات اسراییل داشته است. لاتوف چهره شناخته شده‌ای در ایران است و حواشی او در خشمگین ساختن دولت اسراییل همواره مورد توجه ایرانیان قرار گرفته است

لاتوف «امپریالیسم ایالات متحده» را در 2007 ترسیم می‌کند. کاریکاتور به شدت نمادپردازانه است. لاتوف آمریکا را در قالب عقابی طلایی - نماد آمریکا - به تصویر در آورده است که چنگال خود بر آفریقاست و با منقارش در حال کندن تکه‌ای از برزیل است. رفتار عقاب - آمریکا - نسبت به برزیل مربوط به دخالت آمریکا در ناآرامی‌های آن سال برزیل و رفتار ضدآمریکایی دولت برزیل است. نکته مهم در این تصویر آن است که عقاب شکل مسلطی بر کره زمین دارد که مفهوم امپریالیسم را بیش از پیش برجسته می‌کند و این تمامیت‌خواهی آمریکا را تداعی می‌بخشد.